ĐÔI LỜI VỀ NHÀ THƠ TÔ THÙY YÊN

Nhà thơ TÔ THÙY YÊN được đại học YALE mời đọc thơ để tưởng niệm ngày Sài Gòn Thất Thủ (The Fall of Sài Gòn) vào chiều 26 - 4 - 2017 cùng với hai thi sĩ ĐINH LINH và PHAN NHIÊN HẠO. Tôi được vinh dự lên nói đôi lời giới thiệu TÔ THÙY YÊN bằng Anh ngữ truớc thính giả, phần lớn là sinh viên đại học ; rồi sau đó tôi cũng đã đọc lời giới thiệu qua tiếng Việt tại trung tâm VIỆT-AIDS ở Boston khi thi sĩ TÔ THÙY YÊN nói chuyện và đọc thơ với đồng bào tại đây đêm 28 - 4 - 2017. Dưới đây là bài phát biểu của tôi dịch sang Việt ngữ với đôi chỗ hiệu đính. CHÂN PHƯƠNG

                      ĐÔI LỜI VỀ NHÀ THƠ TÔ THÙY YÊN

   Kính chào thính giả và các bạn tham dự đêm đọc thơ,

   Có lẽ những độc giả quan tâm đến văn học tiếng Việt hôm nay ít nhiều đã đọc qua Tô Thùy Yên. Tôi chỉ xin nhắc lại vài con số để phác hoạ chân dung lịch sử của nhà thơ. Sinh năm 1938, khi cuộc chiến VN lên cao điểm năm 1968, Tô Thùy Yên được 30 tuổi. Sau 1975, qua nhiều trại tù cải tạo cho đến khi được tha năm 1988, nhà thơ đã 50. Năm năm sau, ông theo chương trình H.O. qua Mỹ với gia đình và sống cuộc đời di dân cho đến hôm nay. Những năm tháng và biến cố ấy là những cột mốc giúp chúng ta đi sâu vào thế giới thi ca của ông .

   Tôi xin kể một giai thoại cá nhân. Mùa xuân 1986, tôi hân hạnh được hội kiến Thanh Tâm Tuyền trong một quán cà phê ở Đa kao, Sài gòn. Lúc ấy tôi là một nhà thơ chui, còn Thanh Tâm Tuyền là thi sĩ đầu đàn vừa là một trong những vị khai sáng văn học hiện đại ở Việt Nam.(Ông là một thành viên của nhóm Sáng Tạo sáng tác và cỗ xúy thơ văn tiền phong avant-garde.) Lúc ấy, ông vừa được trả tự do sau nhiều năm học tập cải tạo trong khi Tô Thùy Yên thì còn bị tù giam ngoài Bắc.  Cũng khá trớ trêu, phần lớn các tên tuổi Sáng Tạo đều trải qua các trại tù cải tạo; vài người nhanh chân trốn thoát thì lưu lạc xứ người như Mai Thảo...Trong cuộc nói chuyện và đôi lần gặp mặt sau đó, Thanh Tâm Tuyền đã nhắc đến Tô Thùy Yên với nhiều cảm tình và quí mến - đặc biệt đối với sự tu luyện về ngôn từ và nghệ thuật của nhà thơ chúng ta. Tôi được biết biệt hiệu "Ông Tiên" do chính Thanh Tâm Tuyền nói ra.  (Tên thật của thi sĩ Tô Thùy Yên là Đinh Thành Tiên).

   Năm 18 tuổi, nhà thơ sáng tác bài Cánh Đồng Con Ngựa Chuyến Tàu –

Tàu chạy mau tàu chạy rất mau  

Ngựa rượt tàu rượt tàu rượt tàu...

                     

 Tàu chạy mau càng mau càng mau

 Ngựa ngã lăn mình mượt như cỏ

 Chấm giữa nền nhung một vết nâu

   Bài thơ bộc lộ tài năng trẻ tuổi - một Rimbaud của Sài gòn - với nỗi ám ảnh rất Nietzsche luôn luôn vươn lên đỉnh cao bất chấp mọi gian truân.Theo tôi, hình tượng con ngựa chạy đua với chiếc tàu chính là thi nhân đuổi theo Sáng Tạo và Vinh Quang, hoặc Lịch Sử và Định Mệnh. Nhưng bài thơ đồng thời cũng mang một linh cảm - hai mươi lăm năm sau , không phải thần mã Pegasus rượt đuổi Sáng Tạo mà là người lính bại trận giữa các đồng hành tù tội trên chuyến tàu phóng về các trại lao cải tăm tối. Tôi xin đọc lại vài đoạn trong bài Tàu Đêm –

Tàu đi. Lúc đó, đêm vừa mỏi.

 Lúc đó, sao trời đã ngủ mê.

Tàu rú. Sao ơi, hay thức dậy

Long lanh muôn mắt tiễn tàu đi.  ...

Toa nêm lúc nhúc hồn oan khóc

Đèn bão mờ soi chẳng rõ ai

Ta gọi rụng rời ta thất lạc

Ta còn chẳng đủ nữa ta đây.  ...

Tàu đi như một cơn điên đảo

Sắt thép kinh hoàng va đập nhau

Ta tưởng chừng nghe thời đại động

Xô đi ầm ĩ một cơn đau.

Ngồi đây giữa những phân cùng bụi

Trong chuyển đời xung xát bạo tàn

Ta trở thành than, thành súc vật.

Tiếng người e cũng đã quên ngang.

Ta nghe rêm nhói thân tàn rạc

Cac thỏi xương lìa đụng chỏi nhau

Nghe cả hồn ta bị cán nghiến

Trên đường lịch sử sắt tuôn mau.  ...

Tàu đi khoan xoáy sâu đêm thép

Tiếng nghiến ghê người, thác lửa sa.

Lịch sử dường như rất vội vã

Tàu không đỗ lại các ga qua.  ...

   Trên chuyến tàu lịch sử âm u, không chỉ nhà thơ-chứng nhân cùng những kẻ bất đồng chính kiến hay các tù nhân lương tâm , mà cả một dân tộc đọa đày lầm than cũng bị chở mang về một nhà tù vô hình - về trại Gulag của chế độ toàn trị Việt Nam.

   Tụ lại bên nhau trong đêm đọc thơ này để tưởng niệm ngày SÀI GÒN THẤT THỦ, làm sao chúng ta quên được những gì đã xảy ra sau đó! Hơn bốn thập niên đã trôi qua; sau bao nhiêu tan nát và tai ương, gia đình chia ly, thảm kịch thuyền nhân, lao động cải tạo, xã hội ngột ngạt bế tắc...hôm nay cho dù mức sống vật chất được nâng cao hơn nhưng cái giá phải trả cho phát triển kinh tế là khủng hoảng môi trường như vụ Formosa, là oan ức nông dân như vụ Đồng Tâm...Việt Nam bây giờ vẫn là một quốc gia bị chiếm đóng, hố ngăn cách giữa chế độ cầm quyền và nhân dân càng ngày càng sâu rộng.

   Trong khi nhà nước toàn trị kiểm duyệt tin tức , những oan khiên thống khổ của dân lành được phổ biến trên các mạng xã hội nơi mà ý thức chính trị của công dân Việt càng ngày càng lan rộng. Đã đến lượt các nhà trí thức và văn nghệ sĩ của thế hệ hôm nay lên tiếng, tiếp tục sứ mệnh chứng nhân của những ngòi bút bất khuất.

   Dù Sài gòn bị thất thủ, nhưng thơ văn Sài gòn không thất thủ. Trước khi chấm dứt, cho phép tôi trích dẫn nhà thơ Ba lan Zbigniew Herbert: 

Nếu Đô Thành thất thủ nhưng có một người trốn thoát

Người ấy sẽ mang Đô Thành theo mình

Trên các nẻo đường lưu vong

Đô Thành chính là con người ấy!

HONNEUR AU POÈTE! Xin nhường lời cho nhà thơ Tô Thùy Yên .

YALE University, New Haven, April 26, 2017 & VIET-AIDS Center, Boston, April 28, 2017